Калі санітарка абмыла і спавіла нас з Улянкай, і яна, і маці, і фельчар, які да таго часу асавеў, пабачылі, наколькі мы падобныя адна да адной. Да рысачкі. Маці падкрэслівала, што, нарадзіўшыся, мы адразу перасталі крычыць і толькі разглядаліся аднолькавымі цёмнымі вочкамі. Фельчар сказаў, што нам добра, але пасля ўсяго, што было, яго словы не мелі ўжо вагі ані для мамы, ані для санітаркі. А не крычалі мы, думаю, проста таму, што не ведалі, што будзе далей. Працягу. Не ведалі, што людзі нараджаюцца не дзеля таго, каб ім было добра. Ад сілы, яны нараджаюцца, каб добра стала каму іншаму.

Нягледзячы на абсалютнае падабенства, нас з сястрой адрозніць было лёгка: я кульгала. Доктарка ў Брэсце, куды мама павезла мяне, калі з адчаем заўважыла гэтую хібу, сказала, што рэч у последствиях родовой травмы, бо дзіця ішло ножкамі наперад. І што гэта павінна прайсці. Але гэта не прайшло дасюль, хоць і стала амаль незаўважным.

Тады стаяла позняя ўпэўненая вясна – цяпер такіх у нашых краях ужо не бывае: павевы ветру яшчэ халодныя; на пясчаных пагорках цвітуць коцікамі вербы, а на адхонах каляі – занесеныя з чыгуначным жвірам малачаі; белыя малюткія пяціпялёсткавыя кветкі макрыцы матляюцца на тле брунатнага моху лясных прагалінаў. Лотаць. Мяккія фарбы зямлі. Людзей амаль не відно. Тае вясны драўляныя слупы на мяжы замянялі на бетонныя, якія прастаялі потым гадоў трыццаць. Калючы ж дрот замянялі пастаянна, па меры неабходнасці.

Ні пра маму Еву, ні пра тату, якога звалі не Адамам, а Анатолем, або Толікам, згадкі потым не будзе, таму з даччыной пашаны пра іх лёс можна сказаць колькі слоў зараз: яны абое загінулі, калі нам з Улянай было па дзевяць. Цяпер я нават не памятаю іх твараў (у мяне вельмі слабая памяць), асабліва калі намагаюся ўявіць блізка, і, думаю, не памятаю іх духоўных вобразаў. Але, здаецца, стрыжнем мамінага жыцця (пасля страху голаду – галоўнай фобіі для ўсяго нашага краю) быў страх перад машынерыяй – яна баялася аўтамабіляў, дарог, электрычнага току, рознага роду бытавых прыладаў і нават лекаў, што прыносілі нам прагрэс і гігіена, якія яна ж сама, як настаўніца малодшых класаў, павінна была прапагандаваць. Мне цьмяна помніцца, як кожны раз, калі тата затрымліваўся на рабоце ці дзе яшчэ больш чым на дзесяць хвілін, яна мянялася з твару (рысаў якога я пры гэтым не памятаю) і пачынала енчыць ды прычытаць, паступова даводзячы да слёз ды жаху і нас з сястрой. Толік жа, наш папа, быў тым чалавекам, дзякуючы каму мы гаворым на расейскай без акцэнту – ад самага нашага нараджэння ён гаварыў з намі толькі па-расейску, наўмысна, каб навучыць. Сам жа мову вучыў самастойна, бо дзядуля з бабуляй, натуральна, расейскай не ведалі. Ён выбіўся ў людзі настолькі, што атрымаў ад свайго завода кватэру ў Брэсце, а праз год дачакаўся чаргі на машыну, па якую на ВАЗ выправіўся разам з мамай. Мама ж, нягледзячы на свой страх перад машынамі, да такой ступені хацела «жыгулі», што дзеля гэтага эканоміла кожную капейчыну, апраналася сама і апранала нас з Улянкай у самашытыя сукенкі і паліто, якія надточвала на рукавах і па падоле па тры разы, і карміла сям’ю надгаладзь. «Жыгулі» колеру марской хвалі, якія яны купілі і на якіх ехалі з завода, перакуліліся недзе пад Пінскам, ужо адносна недалёка да дому. Адтуль іх везлі ўжо ў трунах.

Я ўжо даўно не разглядала тыя некалькі фотаздымкаў бацькоў, якія захаваліся ў бабы – рыжыя зза недасканалага замацоўніка, запэцканыя з адваротнага боку адлюстраванні прамінулых секундаў.

Татава прозвішча таксама было Гадун, таму маме не прыйшлося мяняць пашпарт, калі яна выйшла за тату. Мне часта гаварылі, што я вельмі падобная да татавай маці, Вляны – а Уляне, якую і назвалі так у гонар бабулі, не казалі ніколі. Бабуля Уляна помніцца яшчэ больш цьмяна за бацькоў – выразам бясконцай і безабароннай дабрыні ў вачах. Паводле словаў бабы Макрыні, баба Уляна была недалуга – гэтак Макрыня называла, напрыклад, тых, хто дазваляе сябе біць. А баба Уляна ў маладыя гады, пакуль не падраслі сыны, часта бывала бітая мужам, які, дарэчы, быў на галаву ніжэйшым за яе.

І фельчара, і санітарку я потым пару разоў бачыла. Яе – у царкве ў Страдчы: хударлявая жанчына з карычневым тварам, з нашых, з вялікімі разбітымі работай рукамі, апранутая па модзе першай паловы ХХ стагоддзя – каптанчык, швэдрык, спадніца, шаляноўка. У фельчара твар быў круглы, укормлены, у чырвоных прожылках, пальцы тоўстыя, не брудныя. Апранаўся ён невыразна і танна ў брэсцкім магазіне Одежда, і яго заўжды выбіралі дэпутатам у мясцовыя саветы. Як інтэлігенцыю. Мясцовую. Абое ўжо на тым свеце. Няма больш і Дурыцкай вясковай амбулаторыі, дзе адбылося нашае першае знаёмства з гэтым светам. Бо Дурычы пераназвалі Знаменкай. І амбулаторыя, натуральна, зрабілася Знаменскай. І гэта змяніла, трэба думаць, яе сутнасць.

Дарога ад Дурычаў да нашых Дабрацічаў, па якой нас везлі з бальніцы, віецца роўным полем уздоўж мяжы; вашывыя хутаркі гайдаюцца пад цёплым сонцам, гадзючыная дуброва збоку, балота, міма Гары, адкуль відаць дамы Дабрацічаў, каля могілак, потым зноў балота – бела-баваўняныя пухоўкі сітніку, аер над брунатнай вадой, жоўтыя касачы. У адным месцы ля самага межавога дроту, калі стаць на дыбачкі, можна разгледзець на адлегласці яблыні і бэз – асабліва выразна вясной. Там, пад бэзам, стаялі Дабрацічы раней. Да трыццаць дзявятага года. Да саветаў. Да прагрэсу і гігіены.

Страдче, Любче, Добратычі, Дурычі – я яшчэ застала гэтае вымаўленне: праз мяккае ч – назвы вёсак зусім не змяніліся ад часоў інвентару 1566 года. Маўляў, чые? Нейкага Старада, нейкай Любы, нейкага Дабраты ды нейкай Дуры… Заміраючы, я расчытвала стары дакумент у Луцкім архіве студэнткай на практыцы. Пра Любча ніхто ў нас нават не чуў, і месца, дзе стаяла вёска на сорак дымоў, не ведаў. Яно прапала. Не стала яго, сяльца нейкай Любові. А рэшта засталася. У Дурычах нарадзіліся, а ў Дабрацічах жылі мы з сястрой.

Тут, у Страдчы, Любчы, Добратычэ праз вякі дзень пры дні калаціліся без толку ды ладу мае землякі – істоты без твараў, халодныя, у лусцы і слізі. У норах. Несвядомыя. На шчасце, іх больш няма. Прагрэс, гігіена і саветы перамаглі. Гайдаюцца пад цёплым сонцам, у плынях паветра, прывіды хутаркоў ды хутаранцаў, прывіды гадзючыных дуброваў.

Непадалёк ад нас, у Камароўцы, нарадзіўся першы, бач ты, беларускі касманаўт Пятро Клімук.[1] З Гершонаў – кампазітар Ігар Карнялюк.[2] З Заказанкі – рэдактар «Нашай Нівы» Андрэй Дынько.[3] А ў нашых Дабрацічах жыве, як вы ўжо, пэўна, зразумелі, Міхась Яраш.[4]

Калі б я не запрасіла нашага знакамітага паэта Міхася Яраша дахаты, не адбыліся б два забойствы.

Баптысты не пабудавалі б сабе малельны дом.

Не пачаў бы лятаць над Дабрацічамі, Страдчэм і Заказанню турыстычны прагулачны дырыжабль апошняй мадэлі, зіхатлівы, хуткі, і наскрозь празрысты.

Многа чаго не адбылося б, каб я вынесла свой ноўтбук на двор. Але мой старэнькі ноўтбук, калі працуе не ад сеткі, брыкаецца і адколвае розныя некантралюемыя нумары, таму я запрасіла Міхася дахаты, і хутка пасля гэтага зазваніў тэлефон.