– Цётка Маня я сустрэў выпадкова; мы прыйшлі да Брэста і туляліся ўздоўж мяжы, не ведалі, што рабіць. Да гэтае пары мы такой мяжы – з дротам – нідзе не сустракалі. Начавалі ў лесе. А цётка Маня хадзіла там у гэтыя, каторыя… макраміцэты. І яна была добры, Маня. Яна сказала: хадзем да мяне, і там, дзе яна трымае дрэвы для печы, мая жонка нарадзіла майго сына. А потым Маня паказала мне склеп на могілках, і я прарыў там праход на той бок. І мы змаглі перайсці мяжу. Цяпер мая сям’я ўжо ў Германіі, мы дайшлі, але за намі ішлі яшчэ людзі, і я вярнуўся, каб дапамагчы ім перайсці праз мяжу. У мяне быў схованка на тым баку, і калі мае людзі прыходзілі ноччу да мяжы, то цётка Маня вяла іх да мяне. Цётка Маня не хацела браць з нас грошы, бо мы, як гэта,
Ну, падумала я, і я люблю цётка Маня! Арганізаваць такую маштабную пераправу няшчасных праз мяжу, туды, куды яны так імкнуліся! Ну, цётка Маня!
Апошнюю групу ўцекачоў Нгваасі бура заспела на беразе Буга. Паводка прымусіла людзей ратавацца на дрэвах. За гэтыя дні людзі згаладалі, але зараз, падмацаваўшыся гарачым баршчом, які прывязе ім Нгваасі, змогуць ужо рушыць далей.
Нгваасі паклаў на верхнюю паліцу этажэркі, побач з будзільнікам і Бібліяй, досыць вялікі каменьчык.
– Вось, калі ласка, пакажы цётка Маня. Гэта ёй на памяць ад людзей Конга.
Нгваасі сказаў мне, што бачыў нас, калі мы начамі рылі дзірван на беразе, і разумеў, што мы нешта шукаем, але, канечне, ні ён, ні ягоныя супляменнікі не паказваліся нам на вочы.
Вывеўшы крэпу на глыбокае, Нгваасі азірнуўся і памахаў нам. Цётка Маня энергічна адказала яму, і хутка вузенькая крэпа знікла за кустоўем.
На пяты дзень Лёніха зрабіла вылазку на дачы і данесла, што ад пасёлкаў мала што засталося: большасць хібараў пабураная, а рэшта стаіць сярод возера настолькі глыбокага, што вокны пад вадой…
У гэты ж дзень я дапамагала Лёнісе пераносіць дровы – ці, як выказаўся раней Нгваасі, «дрэвы для печы» – з паветкі ў двары ў дравятню, і праз некалькі гадзінаў працы адкапала зпад паленавых навалаў ровар са звернутым набок стырном і скручанымі ў васьмёркі коламі.
– Што гэта, цётка Маня?
Тая троху сумелася.
– Верыш, то таго Сівага. Ён жа, верыш, да мяне заляцаўся. Казаў: «Выходзь, Маня, за мяне!» – «Дык ты ж жанаты!» – бывала, адказваю. – «А я гэтую змяюку кіну, яна мне жыццё наскрозь загубіла, усю кроў мне высмактала. Выходзь, мы з табой добра жыць будзем!» – так ён мяне ўсё прасіў. А аднойчы, ото незадоўга да смерці, зноў завёў размову пра сумеснае жыццё. «Я, – кажа, – да цябе пераеду. Зажывем багата! Мне хутка грошай дадуць – огого-го сколькі. Хопіць да скону, яшчэ і застанецца.» Як так? А той Сівы, верыш, Ала, рабіў дзесьці на гаўнёўні…
– Дзе?!
Цётка сумелася яшчэ больш.
– Ну, дзе гаўно збіраецца з усяго Брэста…
– А, на палях фільтрацыі!
– О, о, сама так ён і казаў. Вартаўніком. І аднойчы пабачыў, як нейкія людзі тапілі ў возеры – нейкія там у іх е азёры – тапілі нейкі скрутак: ці то чалавек забіты там быў, ці то, мо што другое, што трэ было схаваць. А Сівы да іх падышоў ды давай ганіць: маўляў, тут быць забаронена і кідаць у возера нічога няможна. Аж тут выходзіць да яго той Кукаль і кажа: ты, дзядзька, маўчы, а мы табе дамо грошаў за гэта. Той, як добры дурань, і пагадзіўся. А яны, замест грошай, забілі дурня, ды і ўсё.
– Дык гэта яны наехалі тады на Сівага…
– Яны, яны. Я бачыла, з лесу ўсё чыста бачыла. Такая серабрыстая вялікая машына, што віхор, наляцела, збіла, а тады яшчэ раз вярнулася, яшчэ раз пераехала, каб ужо напэўна… Я тады і міліцыю выклікала, толькі не сказала ім, што гэта бачыла, сказала, што знайшла ўжо мёртвым. Бо баялася, што і мяне заб’юць. Бо ім чалавека спляжыць – як нет нішто. А ровар забрала сабе: думаю, ён жа ўсё роўна да мяне пераехаць збіраўся, а мой ровар стары ўжо, то папрашу Уругвайца направіць…
Я толькі галаву пачухала. Няшчасны п’янтос Сівы, недарэка-шантажыст, загінуў таксама ад рук Кукаля… Як жа ж шчыльна заплёнтала наваколле гэтая павута…